(Część 3)
Teoria Entropii mózgu (EBT) opiera się na pojęciu "samoorganizującej się krytyczności", odnoszącej się do właściwości, które zaczynają się pojawiać w każdym złożonym systemie, gdy oddala się od stanu równowagi i zbliża do punktu krytycznego. W kontekście mózgu, stany te można porównać do zmiany stanów skupienia materii, np. z lodu na wodę. Autorzy sugerują, że normalna świadomość człowieka jest położona w lekko subkrytycznym stanie, gdzie mamy optymalną równowagę między porządkiem a chaosem, co pozwala nam elastycznie reagować na wymagania środowiska. Psychedeliki, zwiększając entropię takie jak magiczne grzybki czy LSD, mogą wyprowadzić nas z tego stanu i prowadzić do strefy krytycznej.
Autorzy przyjmują perspektywę ewolucyjną i sugerują, że zmiany krytyczności są jednym z aspektów, które oddzielają ludzki mózg od mózgu naszych najbliższych przodków. Z biegiem czasu ludzki mózg ewoluował, zdobywając zdolność do tłumienia entropii systemu, co prowadziło do adaptacyjnego preferowania stabilnych stanów świadomości. Dzięki samoorganizującej się krytyczności mózg funkcjonuje w lekko subkrytycznym stanie, co pozwala na większą elastyczność w reagowaniu na przychodzące informacje.
W teorii EBT wyróżniamy stany pierwotne i wtórne. Stany pierwotne to "regresyjny styl poznawczy", odbiegający od typowej świadomości dorosłego człowieka. Przykładami takiego stanu mogą być sen REM lub wczesna psychoza. Stany wtórne, to nasza normalna świadomość, utrzymywana przez rozwinięte ego. Ego odgrywa ważną rolę w organizacji świadomości i utrzymaniu normalnego stanu czuwania, tłumiąc entropię systemu.
Główna różnica między stanami pierwotnymi a wtórnymi polega na tym, że stany pierwotne mają wyższą entropię i krytyczność. Stany pierwotne są bardziej elastyczne i podatne na zmiany niż stany wtórne. Zauważono, że te różnice są nie tylko koncepcyjne, ale także oparte na badaniach neuroobrazowych.
Wzrost entropii wpływa na wzrost krytyczności systemu, zbliżając go do potencjalnej zmiany fazowej (np. z świadomości wtórnej do pierwotnej). Stany pierwotne są mniej stabilne niż wtórne, gdyż są bardziej wrażliwe na zakłócenia, które mogą prowadzić do zmiany fazowej. Oznacza to, że świadomość pierwotna może dawać większy zakres możliwych stanów dostępnych dla systemu, gdy entropia i krytyczność wzrastają (Carhart-Harris et al. 2014).
Autorzy wskazują, że mózg dorosłego człowieka (w stanie świadomości wtórnej) dąży do minimalizacji nieładu w systemie, a jego podsystemy są "lekko subkrytyczne". Gdy mózg znajduje się w stanie pierwotnym wywołanym przez substancje psychodeliczne lub w trakcie snu, zasady rządzące normalną świadomością przestają obowiązywać. Mózg w stanie świadomości wtórnej dąży do minimalizacji dezorganizacji aktywności, jednak silne wzrosty entropii zakłócają ten proces, prowadząc do regresji do świadomości pierwotnej, gdzie zachowanie systemu staje się mniej przewidywalne (Carhart-Harris et al. 2014).
Podsumowując, EBT opiera się na pojęciu samoorganizującej się krytyczności, która odgrywa kluczową rolę w różnicach między stanami pierwotnymi a wtórnymi. Stany pierwotne mają wyższą entropię i krytyczność, co sprawia, że są bardziej elastyczne i podatne na zmiany. Mózg człowieka ewoluował w kierunku tłumienia entropii i preferowania stabilnych stanów świadomości, co przekłada się na istnienie ego jako organizatora i utrzymania normalnego stanu czuwania.
EBT zakłada, że entropia odzwierciedla zarówno treść świadomości, jak i jej poziom. Normalna świadomość czuwająca pojawia się w strefie krytycznej, gdzie entropia jest równoważona pomiędzy porządkiem a chaosem. Psychedeliki zwiększają entropię systemu, przesuwając go w stronę bardziej krytycznego stanu. Zakres stanów świadomości jest ograniczony górną i dolną granicą. Gdy entropia przekracza granicę krytyczności, świadomość może zostać utracona, podczas gdy sedatywy zmniejszają entropię, prowadząc do utraty świadomości.
Według tego modelu, EBT zakłada, że stany świadomości istnieją na "poziomach". Można je rozpatrywać jako "stany lokalne", różniące się treścią doświadczeń, oraz "stany globalne", różniące się pod względem kognitywnym, behawioralnym i fizjologicznym. Terminy "globalne stany" i "stany świadomości" będą używane zamiennie.
Mówienie o globalnych stanach istniejących na poziomach oznacza, że można je uporządkować lub sklasyfikować według jednego wymiaru. Przykładem takiego uporządkowania mogą być: normalna świadomość czuwająca w strefie krytycznej, stan psychodeliczny bliżej górnej granicy, oraz stan wegetatywny poniżej dolnej granicy.
Jednak według Bayne i in. (2016), istnieją dwa problemy związane z podejściem opartym na poziomach: po pierwsze, nie ma sensu mówić o stopniach świadomości - albo jest się świadomym, albo nie; po drugie, nie ma powodu, by sądzić, że wszystkie globalne stany można uporządkować względem siebie. Zamiast tego, autorzy proponują porównywanie stanów świadomości pod względem różnych "wymiarów", co pozwala na uchwycenie większej liczby niuansów.
Wybór klasyfikacji stanów świadomości może zależeć od konkretnych aspektów, które chce się opisać, a nie od przestrzegania jakiejś absolutnej konstrukcji. W zależności od celów i wartości, można wykorzystać podejście oparte na poziomach lub wymiarach. Lekarze mogą wybierać podejście oparte na poziomach, gdy oceniają stopień świadomości pacjentów, podczas gdy podejście wielowymiarowe może być bardziej odpowiednie do badania stanu psychodelicznego i jego efektów.
Ciąg dalszy: Część 4
*Źródło: NoC